DETAILU NOTISIA


MJDAK REAFIRMA KOMPROMISU INKLUSAUN NIAN: “LABELE HUSIK EMA IDA IHA KOTUK”

Pineapple

Baucau, 03 Dezembru 2025 – Ministériu Juventude, Desportu, Arte no Kultura (MJDAK), liuhosi Diresaun Nasionál Asosiativizmu Juventude (DNAJ), partisipa iha Komemorasaun Loron Mundiál ba Ema ho Defisiénsia, ne’ebé realiza iha Munisípiu Baucau, iha loron 3 fulan-Dezembru 2025.

Diretór DNAJ, Sr. Mario Tilman, ne’ebé reprezenta Ministru MJDAK, hato’o diskursu prinsipal hodi reafirma kompromisu Estadu nian ba inkluzaun.

Tema Komemorasaun nian:

  • Tema Mundiál: “Haburas Sosiedade Ne’ebé Inkluzivu ba Defisiénsia Hodi Avansa Progresu Sosiál”
  • Tema Nasionál: “Implementasaun PAN-EhD 2021-2030 no CRPD Iha Nivel Hotu-Hotu, Mak Xave ba Timor-Leste Hodi Avansa Progresu Sosiál no Haburas Inkluzaun Defisiénsia”

 

Direitu Hanasan: Labele Husi Ema Ida Iha Kotuk

Iha ninia intervensaun, Diretór Mario Tilman hateten katak nu’udar sidadaun ida ne’ebé moris iha nasaun soberanu ida, ema hotu iha direitu hanesan no “labele husik ema ida iha kotuk”, inklui ba Ema ho Defisiénsia (EhD).

"Ida ne’e mak ita garante ba dezenvolvimentu iha Repúblika Demokrátika Timor-Leste (RDTL)," tenik Diretór DNAJ ne'e.

Nia hateten katak sidadaun EhD iha direitu atu utiliza no asesu ba fasilidade sira hanesan sidadaun sira seluk. Estadu iha devér atu promove direitu no asegura katak sidadaun EhD sira labele hetan diskriminasaun bazeia ba sira-nia kondisaun fízika ka mentál, konforme hakerek ona iha Konstituisaun RDTL, Artigu 16.

Ratifikasaun Konvensaun no Estratéjia Nasionál

Governu Timor-Leste, nu’udar Estadu soberanu, hatudu kompromisu másimu ba EhD sira hodi ratifika Konvensaun kona-ba Direitu Ema ho Defisiénsia (CRPD) liuhosi Rezolusaun Governu Númeru 14/2011, iha loron 9 fulan-Maiu, ne’ebé aprova iha tinan 2012.

Iha nível nasionál, inkluzaun no promosaun ba direitu EhD nian define ona liuhosi Planu Asaun Nasionál ba Ema ho Defisiénsia (PAN-EhD 2021-2030), ne’ebé inklui estratéjia intervensaun setór sira hanesan:

  • Saúde
  • Edukasaun (husi Ensinu Báziku to’o Ensinu Superiór no Formasaun Vokasionál)
  • Transporte no Komunikasaun
  • Obras Públika
  • Asisténsia Sosiál no Justisa
  • Área Juventude no Desportu.

Implementasaun no divulgasaun PAN-EhD nian lidera husi órgaun kompetente iha Ministériu Solidariedade Sosiál no Inkluzaun (MSSI), ne'ebé MJDAK mós hola parte ativu hodi kontribui ba planu ne'e.

MJDAK Hasa’e Kontribuisaun ba EhD Iha Desportu no Juventude

Konkretiza ninia partisipasaun iha PAN-EhD, MJDAK prepara ona objetivu no planu asaun atu atinji iha períodu 2026 to’o 2030. Objetivu xave husi MJDAK mak:

  1. Dezenvolvimentu Área Desportu: Hodi reforsa desportu EhD no Defisiénsia Intelektuál (DI), no dezenvolve kapasidade Rekursu Umanu ba EhD sira.
  2. Atleta ho Defisiénsia: Promove partisipasaun atleta EhD no DI sira iha eventu nasionál no internasionál.

Apoiu no Prestasaun Desportu:

MJDAK kontinua apoia organizasaun sira hanesan Komité Paralímpiku Nasionál Timor-Leste (CPNTL) no Spesiál Olimpiku Timor-Leste (SOTL) hodi dezenvolve talentu EhD nian iha área desportu atu reprezenta nasaun.

Husi eventu internasionál sira ne'ebé partisipa, atleta EhD sira konsege oferese ona medalla hamutuk 13 ba Timor-Leste, kompostu husi:

  • ASEAN Para Games: Medalla 7 (Oru 2, Prata 0, Bronse 5).
  • ASEAN Para Olimpiku: Medalla 1 (Prata 1).
  • World Shamer Games: Medalla 5 (Prata 2, Bronse 3).

Estadu, liuhosi Governu, fó apresiasaun boot ba prestasaun ne’ebé hetan husi atleta sira iha eventu internasionál sira ne’e.

Apoiu Inisiativa Juventude:

MJDAK mós apoia Asosiasaun Defisiénsia Timor-Leste (ADTL) liuhosi programa sira hanesan:

  • Fornese formasaun síviku ba joven EhD sira.
  • Alinhamentu ho Joven iha sosiedade no desfile ba sentru juventude.
  • Sosiálizasaun kona-ba direitu EhD no treinamentu planu negósiu.
  • Apoiu liuhosi Programa Apoiu Inisiativa Juventude no Desportu (PAIJD) ba atividade inovativu no kriativu.
  • Alojamentu iha PFN nian ba joven ativu nain-12, inklui maluk EhD nain-rua (feto ida no mane ida), hodi prepara sira atu sai lideransa futuru nian.

 

#MídiaMJDAK

komentariu

MídiaMJDAK
03 - 12 - 2025

IMAJEN SELUK

Eventu Nasional/Munisipiu

Eventu Nasional/Munisipiu

Nelyo Isaac Sarmento

Ministro MJDAC

MINISTÉRIO DA JUVENTUDE, DESPORTU, ARTE E CULTURA

Jorge Soares Cristovão

Sekrétario Estado

SECRÉTARIO ESTADO ARTE E CULTURA

Eventu Internasional

- LEJISLASAUN -

  • Orgánika Ministériu Juventude, Desportu, Arte no Kultura Download
  • Decreto Lei Komisaun Nacional do Desportu
        Decreto Lei No 60/2023 de 24 de Agusto Download
  • Resolução do Governo
        Politika Nasional ba Arte no Kultura Download